Так сказаў Заратустра (на белорусском языке) - Ницше Фридрих Вильгельм - Страница 35

Адкуль узялiся высачэзныя горы? - калiсьцi пытаўся я сам у сябе. I вось даведаўся я, што яны падымаюцца з мора.

Сведчаннi пра гэта запiсаны на вяршынях i скалах. З самых глыбiняў павiнна ўзыходзiць найвышэйшае да вышыняў сваiх...

Так казаў Заратустра на вяршынi гары, дзе было холадна; але калi ён падышоў да мора i спынiўся самотны сярод скал, агарнула яго млосць i яшчэ большая маркота, чым раней.

Усё яшчэ спiць, - сказаў ён, - спiць i мора. Дрымотна i адчужана глядзiць на мяне яго вока.

Але яно дыхае цяплом, i я ведаю: яно мроiць, яно снiць свой сон на цвёрдых каменных падушках.

Паслухай! Паслухай! Як яно стогне ад цяжкiх успамiнаў! Альбо ад злавесных прадчуванняў?

Ах, я смуткую разам з табою, цёмная пачварына, ад перажыванняў за цябе я гневаюся на сябе.

Ах, чаму не стае моцы маёй руцэ! Як ахвотна я выбавiў бы цябе ад лiхiх мрояў!.."

I, сказаўшы гэта, Заратустра горка засмяяўся з самога сябе.

"Што, Заратустра! - сказаў ён. - Ты яшчэ i мору хочаш спець песню суцяшэння?

О, ты поўны любаснай мiлаты дурань, Заратустра, поўны дабрашчаснага даверу! Але ты заўсёды быў такi: з даверам заўсёды падыходзiў да ўсяго вусцiшнага.

Усiх пачвараў хацелася табе аблашчыць. Цёплае дыханне, крыху мяккай поўсцi на лапах - i ты ўжо гатовы любоўна павабiць яе да сябе.

Любоў - небяспека самотнiку, любоў да ўсяго, калi яно толькi жывое! Праўда ж, смешная мая дурнота i мая сцiпласць у любовi!.."

Так сказаў Заратустра i зноў засмяяўся; але тут ён згадаў сваiх пакiнутых сяброў i, нiбыта ў думках звiнавацiўшыся перад iмi, угневаўся на сябе за такiя думкi. I яшчэ ў смеху заплакаў: ад гневу i маркоты горка плакаў Заратустра.

Пра вiдзежы i здагадку

1

Калi сярод матросаў пайшлi чуткi, што на караблi Заратустра, - бо разам з iм на карабель узышоў яшчэ адзiн чалавек са шчасных выспаў, - усiх разабрала цiкаўнасць, усе чагось чакалi. Але Заратустра маўчаў два днi, быў халодны i глухi ад смутку i не адказваў нi на позiркi, нi на пытаннi. А пад вечар другога дня прачнуўся яго слых, хоць ён па-ранейшаму маўчаў; а на гэтым караблi, якi прыплыў здалёк i меўся плысцi яшчэ далей, можна было пачуць пра многiя дзiвосы i небяспекi. А Заратустра быў сябар усiм, хто робiць далёкiя падарожжы i не можа жыць без рызыкi. I вось, пакуль ён прыслухоўваўся да гаворак, развязалiся аковы яго языка, i зламаўся лёд на сэрцы, i ён пачаў гаварыць так:

"Вам адважным шукальнiкам, даследчыкам i ўсiм, хто пад хiтрымi ветразямi iшоў у жудасць мора,

- вам, упiтым загадкамi, радым мiгатлiваму сумнiўнаму святлу, чые душы пад гукi жалеек iмкнуцца ўведаць падманлiвыя безданi,

- бо вы не хочаце нясмелай рукою намацваць нiтку; i там, дзе вы можаце адгадаць, вы ненавiдзiце рабiць высновы,

- вам толькi раскажу я загадку, якую бачыў я, - твор самотнiка.

Панура iшоў я нядаўна ў мярцвяна-бледных поцемках. Ужо не адно сонца зайшло для мяне.

Сцежка, якая ўпарта лезла сярод камянёў, незадаволеная, адзiнокая, - нi травы, нi кустоў абапал - горная сцежка храбусцела пад настырнасцю маiх ног.

Моўчкi ступаючы сярод насмешлiвага шабуршання дробнага камення, расцiраючы на пыл кожны, аб якi спатыкалася мая нага, я намагаўся падняцца ўгору.

Угору - насуперак духу, якi цягнуў мяне ўнiз, у прорву, насуперак Духу Цяжару - дэману i майму заклятаму ворагу.

Угору - хоць ён сядзеў на мне, паўкрот, паўтрус; кульгавы, ён i мяне спрабаваў зрабiць кульгавым; ён улiваў мне волава праз вушы ў мазгi - i думкi рабiлiся, быццам кроплi волава.

"О Заратустра, - пакеплiва шаптаў ён. - О камень мудрасцi! Ты высока падкiнуў сябе, але кожны кiнуты камень павiнен упасцi!

О Заратустра, камень мудрасцi, шпурнуты з прашчы, ты знiшчальнiк зорак! Як высока ты кiнуў сябе, але кожны кiнуты камень павiнен упасцi!

Прысуджаны да самога сябе i да самапабiвання камянямi: о Заратустра, высока падкiнуў ты камень, але ён упадзе на цябе!

I тут карлiк замоўк, i надоўга. Але ягонае маўчанне цiснула на мяне; i праўда, часам удвух бывае табе больш самотна, чым аднаму.

Я ўсё падымаўся, я падымаўся, я мроiў, я думаў; але ўсё цiснула мяне. Я быў падобны на хворага, стомленага цяжкiмi пакутамi, якога - ледзь толькi засне - будзiць яшчэ горшы сон.

Але ўва мне ёсць нешта, што я называю мужнасцю: яна заўсёды забiвала ўва мне маркоту. Гэта мужнасць змусiла мяне спынiцца i сказаць: "Карлiк! Цi ты! Цi я!"

Мужнасць - найменшы забойца, мужнасць, якая нападае: бо ў кожным нападзе гучыць урачыстая музыка.

А чалавек - сама мужны звер: дзякуючы гэтаму ён i перамог усiх астатнiх. Гучнай iгрою ён пераадолеў боль; а чалавечы ж боль - сама глыбокi.

Мужнасць - смертаносная, калi з ёю лунаць над безданню, а чалавек жа заўсёды на краi безданi! Хiба "бачыць" не азначае "бачыць бездань"?

Мужнасць - сама спраўны забойца: яна забiвае нават спагаду. А спагада найглыбейшая бездань: бо як глыбока сягае чалавечы позiрк у жыццё, гэтак жа глыбока сягае ён i ў спагаду.

Мужнасць - найлепшы забойца, мужнасць, якая нападае: i самую смерць яна забiвае, бо пытаецца: "Дык гэта было жыццё? Дарма! Яшчэ раз!"

Многа пераможных акордаў у гэтых словах. Хто мае вушы, хай чуе!"

2

"Стой, карлiк! - сказаў я. - Я! Цi ты! Але ж я дужэйшы з нас двух: ты не ведаеш яшчэ маiх бяздонных думак! Iх цяжар табе не па сiле!"

I тут мне палегчала: настырны карлiк саскочыў з маiх плячэй! Ён цыгнуў на блiжэйшы камень; мы спынiлiся якраз каля брамы, праз якую iшла дарога.

"Зiрнi на гэтую браму, карлiк! - сказаў я. - У яе два твары. Дзве дарогi сыходзяцца тут: па iх яшчэ нiхто не праходзiў да канца.

Гэтая доўгая дарога назад - яна доўжыцца вечнасць. I гэтая доўгая дарога наперад - другая вечнасць.

Яны супярэчаць адна адной, гэтыя дарогi; яны тут сутыкаюцца лбамi, i тут, каля гэтай брамы, яны i сыходзяцца. А назва ў гэтай брамы напiсана ўгары, над ёю: "Iмгненне".

Але калi хто пойдзе па адной каторай далей - усё далей i далей - цi думаеш ты, карлiк, што яны будуць вечна супярэчыць адна адной?"

"Усё простае хлусiць, - пагардлiва адказаў карлiк. - Уся праўда - крывая, а сам час - кола".

"Ты, Дух Цяжару! - сказаў я гнеўна. - Цi не завельмi лёгка ты рашаеш гэта пытанне? Глядзi, а то пакiну цябе, клышку, сядзець, дзе сядзiш, а я ж цябе нёс угору!