Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович - Страница 54

Адводзiць страх той, сэрца грэе,

Як сонца землю пасля буры,

Бо так заложана ў натуры.

Ды тое лiха было ўпарта,

I строiць жартаў з iм не варта.

Праз нейкi час, ужо пад зiму,

Мiхал у моцным быў абнiму

Хваробы цяжкай i паганай,

Неспадзяванай, негаданай.

I гора ў тым: хвароба гэта

Даўно цягнулася, не з лета,

I ў тым была яе i сiла,

Што незаметна налучыла,

I спатайка гадоў праз колькi

Яе жывiлi манаполькi,

Пакуль яна не разнялася

I не звалiла з ног Мiхася.

Спярша Мiхал перамагаўся

I той хваробе не даваўся,

А потым кiнуўся i ў лекi,

Больш з саматужнае аптэкi:

Пiў зёлкi розныя i травы,

Ды не палепшваў свае справы.

Да дактароў ужо па часе

Вазiлi хворага Мiхася,

Вазiлi ў холад i ў марозы,

А лiха-боль свае занозы

Глыбей у цела запускала,

I ўжо з тых лекаў толку мала.

Ляжыць Мiхал маўклiвы, смутны,

I вочы выцвiлi i мутны,

У глыб душы глядзяць гаротна,

Глядзяць тужлiва i маркотна.

I горка гэта сузнаванне,

Што ад жыцця ты ўжо адсечан,

I нават можа быць адмецен

I блiзак час яго сканання.

Жыццё ж iшло, як i звычайна,

Крыху марудна, аднастайна,

Калi трушком, калi ступою

Сваёю бiтаю трапою.

А з гэтым жыццем нага ў ногу

Як бы ў адну ўсе йшлi дарогу,

I толькi ён, адсталы, хворы,

Папаў у нейкiя зажоры

I лiчыць нудныя часiны

Ён моцна выбiт з каляiны,

I тым жыццём ён не жыве

Другiя думкi ў галаве,

Зусiм другiя пачуваннi,

Другi настрой i разважаннi.

I тое, што даўней, бывала,

Яго так моцна захапляла,

Цяпер здавалася няўзрачным

I непатрэбным i нязначным;

Яго цiкавiць лёс уласны,

Лёс пагражаючы, няясны,

Зацята схованы, замкнёны,

Бы кара цёмнае праклёны,

Што кожны момант над табою

Звiсае страшнаю марою,

I кожны час яна гатова,

Свядома або выпадкова,

Узнесцi грозна булаву

I апусцiць на галаву

I разам скончыць, адным махам,

З жыццём i з цёмным гэтым страхам.

Але што ёсць там, за заслонай,

За гэтай сцежкаю замкнёнай?

Няўжо пустэлi мрок разлiты,

Канец астатнi, ноч нябыту?

Мiхалу вусцiшна i жудка,

I сэрца стукае ў iм пудка.

Ох, страшна гэта ноч-пустэля!

Яна ў пякельны мрок засцеле

Яго жыццё i гэты свет;

Сатрэцца, згiне яго след

У тым сусветным праху-смерцi,

Як бы й не жыў на гэтым свеце.

Ён чуе страшнае тамленне,

Яго жахае знiштажэнне,

Ён хоча жыць... Прэч, ценi мроку!

Там сэрцу цяжка, цёмна воку...

I гэта там ён адпачыне?!

О, не!.. I кроў у жылах стыне,

I сэрца ў страсе замiрае,

I пот халодны выступае.

Якая гэта недарэчнасць?!

Хiба ён жыў?.. о, вечнасць, вечнасць!

Як зразумець цябе i змерыць?

I каго слухаць? каму верыць?

Мiхал ахоплен цёмнай хваляй,

Не хоча думка йсцi ўжо далей,

Ён хоча сцiшыць жудасць тую,

Ён прагне чуць душу жывую.

- Ну, што ты, мацi: ты б прысела,

Да жонкi мовiць ён нясмела,

А вочы просяць спачування,

Жывога слова, спагадання.

I ёй таксама несалодка

Каротка, песня, ты, каротка

I зацiхаеш так не ў часе!

Балiць ёй сэрца аб Мiхасю;

Яна адгадвае душою,

У якiм ён цяпер настроi.

I цяжка ёй. Яна ўздыхае,

Iдзе, сябе перамагае,

I горла цiснуць ёй залозы,

I волi, волi просяць слёзы.

- Памру я, Ганна! - кажа цiха.

Дайшоў да дна свайго кялiха.

Мiхась глядзiць кудысь далёка,

I нудна ёй ад тога ўзроку,

Надзеi гiне рэштка тая,

I большы смутак пашыбае.

Мiхал здзiвiўся: ён не тое

Хацеў сказаць, а штось другое,

Ды так сказалася. Ну, што ж?

- Не думай гэтак ты, нябож!

Цi мала людзi так хварэлi?

Хварэлi годы - не нядзелi,

Такiх здарэнняў вельмi многа,

Але ачуньвалi, й нiчога.

I ты, дасць Бог, на ногi станеш,

Пяройдзе лiха, ачуняеш.

Мiхал глядзiць ёй пiльна ў вочы,

Штось расчытаць па твары хоча.

Але з усмешкаю крывою

Трасе адмоўна галавою

Пацеха, знаць, яму малая;

I погляд дзесь iзноў блукае,

Але не тут, а там, далёка;

Слязою мглiцца яго вока,

Ён штось яшчэ сказаць iмкнецца,

I цень на твар яго кладзецца.

З двара ўваходзiць дзядзька ў хату;

Iдзе прамовiць слоўка брату.

Антось гаворыць смела, стала,

Каб падбадрыць крыху Мiхала,

Надзею добрую падаць

I думкi смутныя прагнаць.

- Як пачуваешся, Мiхале?

Мацуйся, браце, з мала-маля!..

А дзень якi! эх, дзень харошы!

Пайсцi б цяпер, брат, па парошы!

- Так, брат, пайду ды цi вярнуся?

Якраз патраплю да Пятруся

Ў Церабяжы пад крыж хваёвы,

Сказаў Мiхал у тон размовы,

Бы то звычайнае здарэнне,

Сказаў з усмешкай засмучэння.

- Ну, ўжо i пойдзеш! не, брат, дудкi.

Аб тым паходзе няма й чуткi;

Яшчэ паходзiш за сахою

I над уласнаю зямлёю

Ты папацееш, i не мала,

На картах бабка так казала;

Не, жыць, брат, трэба i жыць - многа!

Антось гаворыць, а ў самога

На сэрцы стала штось трывожна,

Бо спадзявацца ўсяго можна;

За кожным ходзiць смерць-сляпiца.

I дзiўна рэч: цяпер драбнiца

Цi проста рысачка якая

Значэнне, сэнсу набывае

I з гэтай смерцю сувязь мае,

Цi куры ў хаце сваiм дурам

Падымуць часам шурум-бурум;

Цi абярэцца з iх якая,

Знячэўку пеўнем заспявае

Для большай важнасцi, вагi;

Цi дзесь крумкач разок, другi

У небе крумкне смутна-глуха;

Цi ў юшках песню завiруха

Зацягне жаласна, нудлiва;

Цi загугукае страхлiва

Злы гэты дух - сава-начнiца

Ў кустах альховых над крынiцай,

Гугукне так, што сэрца ные;

Або сабака той завые,

Ўсё гэта - дрэннае злучэнне,

Праявы страшнай абвяшчэнне,

I тую думку мiмаволi

На смерць наводзiць, як нiколi.

А прыйдзе ноч. Эх, ноч-цямнiца,

Зацятых страхаў таямнiца!

Глядзiш у вокны ты варожа

З свайго цямнюсенькага ложа

I за вуглом стаiш тулягай,

Вiдаць, з нядобраю развагай.

Ў мярцвячых лiсцях зiмняй стужы

Стаiўся месячык дасужы,

На шыбах белiць ён палотны,

Такi тужлiвы i маркотны.

Мiхал не спiць, а боль тупая

Яму пад сэрца падступае.

Няма надзей, няма жадання,

Цяпер на свеце ўсё дазвання

Яму нямiла, нецiкава,

I сну няма, не лезе страва.

Жыццё... ды што жыццё такое?

Эх, глупства, глупства ўсё! пустое!

Мiхал глядзiць на блеск газнiцы.