Жывая вада - Колас Якуб Михайлович - Страница 1

Якуб Колас

Жывая вада

I

Даўно-даўно, не за нашу памяць было гэта.

Шчаслiвы то быў куточак белага свету.

Вольна жылося людзям у той краiне. Нiхто iх не гнаў, нiхто iх не крыўдзiў, нiкому яны не належалi. Багатая, урадлiвая была iх зямля. Шырока раскiнулiся iх палi, зялёныя травы сенажацей калыхалiся на ветры. Цiха i весела смяялiся кветкi, пазiраючы сваiмi пахучымi галоўкамi ў раку, якая паiла ўвесь той кут i тых, хто жыў i рос там, i давала яму жыццё. Усё жыло каля ракi, гэту раку людзi называлi Жывою Вадою. Усё жывое i нежывое любiла яе, i песнi волi разлiвалiся па ўсiх кутках шчаслiвай старонкi.

Але не доўга астаецца шчасце на адным месцы. Пакiнула яно i той слаўны куточак.

Нешта страшнае i незразумелае для чалавека зрабiлася там. Нейкая цёмная сiла пазайздросцiла шчасцю людзей.

У тым месцы, адкуль выцякала Жывая Вада, зямля стала ўспучвацца. Борзда, як грыб, вырастала гара. А Жывая Вада пачала павольна мялець i хутка зусiм згiнула дзесьцi ў зямлi. Толькi след, дзе цякла яна, надоўга астаўся на зямлi i гаварыў людзям пра даўнейшае жыццё.

Гара ўсё расла. Праходзiў час, пусцела зямля, з гары сыпаўся жоўты пясок i засцiлаў ураджайны грунт. Людзi збяднелi, птушкi разляцелiся. Не чутно ўжо было там вясёлых песень. Толькi арлы ды каршуны вiлi свае гнёзды на высокай гары, што ўсмактала ў сябе Жывую Ваду.

II

Бяднеў год ад году колiсь багаты край. Ураджайны грунт засыпаўся пяском. Многа працавалi людзi, многа пралiвалi поту, а праца iх прападала, i скупа плацiла зямля за iх работу i пакуту. Развялiся чэрвi на iх агародах - некаму было знiштажаць iх, бо каршуны i ястрабы разагналi птушак.

Расказваў бацька сыну пра даўнейшае жыццё - пра багацтва iх краю, пра гару, якая глынула iх Жывую Ваду, сама стала расцi, а жыццё ўсяго краю прысудзiла да маруднай смерцi. Глухая злосць на праклятую гару падымалася ў сэрцы людзей, бо памяць аб Жывой Вадзе не забывалася.

Не мала знаходзiлася смелых людзей, якiя iшлi на гару шукаць Жывой Вады.

Бралi яны рыдлёўкi, акопвалi гару. Але з гары сыпалiся на iх каменнi, разбiвалi iм голавы. Каршуны i ястрабы зляталiся хмарамi, выдзёўбвалi iм вочы. А пугач i сава ўночы спявалi iм "вечны спакой" сваiм жудасным крыкам.

Многа, многа людскiх касцей валялася навокал гары, а каршуны i крумкачы разносiлi iх па ўсiх кутках спустошанага краю. I людзi празвалi сваю старонку Мёртвым Полем.

Дзiка i пуста стала ў Мёртвым Полi. Людзi хадзiлi, як ценi, галодныя, прыгнечаныя. Птушкi даўно перасталi там спяваць песнi. Толькi каршуны кружылiся ў небе, каркалi крумкачы i наганялi нуду на душу людзей, невядомымi страхамi палохалi сэрца, розум.

Нават лес адмянiўся: старыя дрэвы даўно згнiлi i ляжалi ў зямлi, а новыя былi нiзкiя, крывыя, няўдалыя, - як сухотныя. Рэдка заглядалi туды хмары, i мала калi падаў дождж.

III

Насталi сухiя гады. Апошнi выдаўся такi год, што нi разу не падаў дождж за ўсё лета. Кожны дзень неба аставалася чыстым, ясным, гарачым. Усходзiла сонца, борзда сушыла расу, што блiшчала ранкам, як слёзы, на лiсцях раслiны. А сухi вецер гуляў над зямлёю, падымаў гарачы пясок, высмоктваў апошнiя сокi з зямлi. Лес, поле, луг з гаротнаю мальбою пазiралi на неба, прасiлi вады прагнаць сваю смагу. Дрэвы глуха шумелi i злiвалi свой шум у адну доўгую, невядомую людзям песню. Жаласна кiвалiся каласы ў полi, то кланялiся зямлi, то падымалiся к небу, нiбы просячы ратунку.

Нiхто не iшоў iм на дапамогу, i яны без пары старэлiся, жоўклi i без жыцця хiсталiся на сухiх сцяблiнках. Трава i кветкi цiхутка шапталi ветру аб сваёй нядолi. Цярплiвыя каменнi i тыя нылi ад жары i лопалiся. Сама зямля зморшчылася, як старушка, пакалолася i плакала. Яе слёзы апошнiмi капелькамi расы выступалi наверх, яе просьба белаватым туманам звiсала над лесам i разнасiлася ветрамi па свеце. Пакутавалi людзi, сумавала зямля i ўсё, што расло i жыло на ёй. Неўзаметку падымалiся к небу iх слёзы, падымалiся не год i не два, а цэлыя вякi, а там недзе сплывалiся ў адно месца. Тыя слёзы, горкiя скаргi, усё гора зямлi - змяшалiся разам i завiслi над ёю страшнаю чорнаю хмараю.

IV

А дзе ж дзелася Жывая Вада?

Яна была пад зямлёю, яна пацiханьку размывала зямлю, прабiвала сабе дарогу на вольны свет. Нiхто гэтага не ведаў. Не ведала i гара, што вiсела над бяздоннiцаю. А Жывая Вада чакала толькi шчаслiвага здарэння, каб скiнуць з сябе цяжар - праклятую гару, што з шчаслiвага кутка зрабiла Мёртвае Поле.

I настаў такi час, што пралiтыя слёзы перапоўнiлi неба i палiлiся назад на зямлю. Не ў сiлах было само неба стрымаць тыя слёзы. Самi яны рвалiся туды, дзе радзiлiся патроху, падымалiся ўгору.

Людская жалоба, гора, пакута, усё няшчасце зямлi, што збiралiся тысячамi гадоў, палiлiся цяпер са слязьмi адной хваляй.

Адвечная скарга грымела ў небе страшным голасам грому i калыхала ўсю зямлю; стогны людскiя, якiх нiхто не чуў, блiшчалi маланкамi, а слёзы цяклi халоднымi, чыстымi ручаямi на зямлю i ажыўлялi яе. Вада збiралася ў адну раку i дружна стала напiраць на гару.

Зрушылася гара; моц яе, каменнi градам сыпалiся нанiз. Арлы, каршуны, крумкачы, ястрабы, совы пазляталi з гары, каб запынiць ваду.

Пачула i Жывая Вада, што робiцца над ёю. Сабрала яна ўсе сiлы свае i ўскалыхнула гару, як купiну. Яе падхапiла дажджавая рака. Страшны шум пайшоў па Мёртвым Полi.

Усё жывое дрыжала ад страху i чакала пагiбелi. Але згiнула адна гара. Пяском i дымам развеялася яна па полi.

Гневалася неба, бушавала вада, траслася зямля. Лiлiся рэчкi на кожнай разоры i злiвалiся з Жывой Вадою.

Прайшоў страшны момант, i стала спакойна. Вада ўся злiлася ў старое дно Жывой Вады, i жыццё, затрыманае праз доўгi час гарою, iзноў пайшло сваёю дарогаю, i ажыло Мёртвае Поле.