Хрыстос прызямліўся ў Гародні - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч - Страница 80

Пры гэтай звесці Басяцкі і Лотр, як найбольш дальнабачныя, пераглянуліся. Гэта іх суцяшала. Аднак толькі гэта і было суцяшальным. Горад нібы падмянілі. Ніхто не кланяўся Лотравай кавалькадзе і Лотру, усе змрочна глядзелі ўбок і ўніз, нейкія людзі шныпарылі ў раёне Мечнай вуліцы. Шпегі і віжы збіваліся з ног і нічога не маглі зрабіць. «У кожную гадзіну чакай удару ў спіну». Адзінае спасенне было — стрэць ворага далёка ад муроў і раздушыць жалезам, дый на гэта цяпер не было часу.

Цэлы дзень на Ростані, на Старым і Рыбным рынках кіпелі страсці. Крычалі, спрачаліся, заводзілі нейкія дыспуты. Шкаляры лаялі манахаў, манахі — шкаляроў. Нават Бекеш з прыснымі швэндаліся па горадзе з падазроным выглядам: так і чакай, што пачнуць выкрываць. Пад вечар Лотр з Басяцкім вырашылі праехаць горадам і самім паслухаць, што і як. У глыбіні душы яны ведалі: калі Гародня завірыць — Гародню давядзецца кінуць. Яны ведалі, нават не дамаўляючыся, хто павінен на такі крайні выпадак застацца ў ёй. Вядома, той, хто вечна быў у цені, чый сапраўдны твар людзі зведвалі занадта позна, калі было ўжо два выхады — плаха або каменны мех.

І ўсё ж у глыбіні душы яны і не верылі, што ўсё гэта зойдзе так далёка. Войска Хрыстова абрастала людзьмі, як лавіна снегам, гэта так. Зараз у яго было, па даносах, нешта каля цьмы людзей. Але ж гэта былі мужыкі. Неабучаныя валоданню зброяй, няспрытныя на сваіх сялянскіх конях, нязграбныя бравэрачнікі, чорная костка. Нават ідучы на разбой, яны бяссільныя супраць коннага чалавека ў латах, калі ў таго меч, а ў збраяносца аркебуза ці пулгак. Хіба не адбіўся аднойчы на паляванні Мартэл Хрыбтовіч ад сарака гэткіх? Адзін, бо збраяносец быў у бойцы аглушаны.

То дзве з паловай тысячы конных латнікаў ды дваццаць канонаў — хопіць вышэй галавы, каб раздушыць хамскае войска. Слаўны Бертран спяваў праўду:

І нічога, што гэта падобна нападу на мірную вёску з мэтай рабунку. Так і здарыцца. Тым і скончыцца.

Раздражняла несуладнасць моцных. Нібы не разумелі ўсёй небяспекі, цягнулі кожны ў свой бок. Зараз палохалі, як заўсёды, ці то п'янага, ці то проста дурнога (ніяк нельга было ніколі здагадацца) войта. Цыкмун Жаба не хацеў даваць у атрад Карнілу сваю варту і сваіх загонавых:

— Не дам. Сабе ахова патрэбная. У караля прасі.

— Шмат ты ў гэтага… — дамініканец сказаў непрыстойнае слова аб годнасці Жыкгімонта як мужчыны, — выпрасіш.

— Ты што гэта? — буркатліва кінуў Камар.

— А што? Нездарма княгіня Медзіяланская*, здаецца, і замуж не паспела выйсці, а некалькі месяцаў у Рагачове сядзела ды тамтэйшага двараніна, Гервасія Выліваху, у веры пераконвала, — дамініканец быў злы да нястрыманасці. — Упарта пераконвала, нават па начах. А ерэтык Гервасій так ерэтыком і застаўся. Невядома яшчэ, чый і сын.

* Бона Сфорца, жонка Сігізмунда Першага, дачка міланскага тырана Ладавіка Сфорца.

— Змоўч, — папрасіў Лотр.

Але мніх са злосці на гэтае быдла, што не разумее, які абух у яго над галавою, не сунімаўся.

— У іх ва ўсіх так. Пераважна жонкі іхнія, кабеты, аб дынастыі стараюцца. Аляксандрава жонка не падбала, то трон і дастаўся дзеверу.

— Змоўч, — яшчэ цішэй сказаў кардынал і раптам раўнуў на Жабу: — Вядзі людзей, іначай…

— Кніжнік ты, — ашалеўшы ад жаху, залямантаваў Жаба. — Фарысей! На галовах вашых імёны багахульскія!

— …іначай, святой сёмухай клянуся і жыватворным крыжам, мы раней, чым яго, абяззброім тваіх малайцоў, а цябе выставім аднаго насустрач хамам.

Жаба зразумеў, што жарты кепскія.

— Добра, — ляскаючы зубамі, сказаў ён.

— Даўно б так, — сказаў Лотр. — Прыцісні да загаду сыкгнет*. Вось так. А цяпер паспрабуем, дзякуючы дару, які даў нам Бог, прадбачыць усе магчымыя вынікі.

* Пярсцёнак з пячаткай.

— «Ты ўжо раз прадбачыў», — падумаў Басяцкі, але змоўчаў. Лотравы вочы спыніліся на ім:

— Ты, каплан, паскачаш сёння пад вечар у стан гэтага д'ябла. Не мне цябе вучыць. Але скажы: войска каралеўскае ідзе.

— А яно ідзе? — спытаў Жаба.

Цяпер на яго можна было не зважаць: сыкгнет стаяў перад загадам. І кардынал абарваў:

— Глупства пляцеш… Дык вось, калі не спалохаецца — прапануй водкуп.

— Так, — Камар узняў пагрозныя бровы. — Сто тысяч залатых. Скажы: больш, чым татарам. А сілы ж у яго менш.

— Паскачу, але ён можа адмовіцца, — сказаў пёс Божы.

— А ты пастарайся, каб чуткі аб выкупе дайшлі да хлопаў. Паднясі ім яблык раздору… Ну, а ваша думка, ілюстрысіме гаспадар Жаба?

— «Яблыкі харошыя — вельмі харошыя, а кепскія — вельмі кепскія, так што іх нельга есці, таму што яны дужа нехарошыя», — казаў у падобных выпадках мудры Іерэмія.

— Прыбярыце гэтае п'янае быдла, — засычэў Лотр.

— «Лепей быць п'яным, чым цвярозым», — казаў у падобных выпадках Саламон, — сказаў Жаба. — Лепей быць вялікім і мудрым, чым маленькім і дурным. Што ёсць — тое ёсць, чаго няма — таго няма. У нашых парсюках наша будучыня… А парада мудрага…

Яго ўзялі пад рукі і вывелі.

— Ну вось, — сказаў Лотр. — Астатнія могуць ісці рыхтаваць воінаў. За работу. Ты, Фларыян, застанься, а ты, Карніла, прывядзі ката.

— За што?! — з усмешкай, трагічным шэптам спытаў мніх.

— Тфу, — сказаў Лотр.

Сябры ў сатане засталіся адны.

— Мяркую, ты ведаеш, аб чым будзе размова?

— Але. Думаю, Хрыстос можа ўзяць горад. Прыйдзе гаспадар, а вы гэтага страшэнна не любіце.

— Цярпець гэтага не магу, — усміхнуўся Лотр. — Ход падземны хаця не абваліўся?

— Што ты. За ім сочаць. Гэта ж не муры… Дык што, заставацца мне?

— Але. Адразу. Пастарайся, калі ён не згодзіцца, калі раздору не будзе, вярнуцца цішком. Мы скажам, што ты паскакаў у Вільню за падмогай. А ты тым часам пяройдзеш у цёмны схоў. Да гэтага можа не дайсці. Усё ж водкуп, раздор, магутнае войска, бітва… Але як дойдзе — мы правімся ў Ваўкавыск за падмогай. Там крэпасць не ўзялі крымчакі. Там моцнае войска. Прывядзём. Суцяшае тут…

— Суцяшае тут тое, што ягоныя мужыкі не будуць сядзець доўга. Разыдуцца. Земляны чарвяк не можа без зямлі. Застануцца хіба мяшчане. Ты зразумеў, што табе рабіць?

— На гэты выпадак, ведаю. Калі ты падыдзеш — дай знак. Я пастараюся да таго часу сабраць багатых цэхавых, сярэдніх, купцоў і іншае такое. Ды як на мядзведзя — адным махам.

— Так. Гульня наша не ўдалася. Усё здарылася не так, як хацелі. Значыцца — карты пад стол ды па зубах.

— Ты непапраўны. За такія параўнанні на тым свеце…

— Нам усё даруюць на тым свеце, калі мы раней за нас адправім туды гэтага Хрыста. А калі не яго аднаго, ды яшчэ з вялікай крывёй — тым болей.

— Ну вось, — уздыхнуў Басяцкі.

— Ну вось. А цяпер забудзь. Гэта проста размова да крайняга прадбачлівых людзей. Водкуп вялізны. Такіх грошай ніхто з іх не бачыў у вочы. А не разбягуцца ад золата — разбягуцца ад мяча. Дзіваў не бывае.

Прыйшлі Карніла і кат.

— Слухай, — сказаў кату Лотр. — Табе загад такі: як толькі я дам ведаць, дзеўку, што ў цябе, прыдушы. — Нейкая думка прамільгнула ў яго на твары. — Слухай, а што, калі згуляць на ёй? Заложніца.

— Месяц назад атрымалася б, — змрочна сказаў дамініканец. — Ад радасці ўцёк бы з ёю хаця ў Влохі, хаця ў Турцыю. А цяпер… Ты кепска ведаеш такіх людзей. Памрэ пасля ад тугі, а тут палічыць, што гэта не варта ягонай годнасці. Узвысілі вы гэтага махляра сабе на шыю.

Кат глядзеў на іх млява і спешчана. Рот жорсткі і іранічны, а ў вачах меланхолія.

— Ты аб чым думаеш? — спытаў Лотр.

— Птушачка, — паказаў кат на жалезнага арла. — Леўчык. Або не, гэта воўчык.

— Ну і што?

— Непарадак. Клетачку б. Вось займуся.

— Займіся ты, пакуль жывы, тым, што загадана.

— «Жалезнай дзевай»?

— Чым хочаш.

— Значыцца, белы ліст. Ціка-ава як. Дзякуй, ваша правялебнасць. А што далей?