Хобіт, або вандроўка туды і назад - Толкин Джон Рональд Руэл - Страница 30

— А вёслаў жа няма. Як мы прапіхнем човен да іншага берагу? — спытаў хобіт.

— Дайце мне яшчэ вяроўку і другі крук, — сказаў Філі, і, калі вяроўку ды крук падрыхтавалі, ён шпурнуў крук у цемру перад сабой так далёка, як толькі здолеў. Вяроўка не ўпала, напэўна, крук зачапіўся недзе за галіны.

— Цяпер залазьце ў човен, — сказаў Філі, — і няхай хто-небудзь цягне. А нехта з астатніх няхай трымае першую вяроўку ды крук. Калі пераправіцеся, за гэты крук можна будзе прыцяг-нуць човен назад.

Гэтак усе спрытна і надзейна пераплылі на іншы бок зачара-ванай ракі. Двалін ледзь выкараскаўся з чоўна, трымаючы скручаную вяроўку ў руцэ, Бамбур (які яшчэ бурчаў) падрыхгаваўся лезці следам, калі нешта дрэннае ўсё ж здарылася. Са сцежкі наперадзе пачуўся лятучы пошчак капытоў. I раптам з цемры скочыў вугальна чорны апень-рагач! Ён урэзаўся ў натоўп гномаў, параскідаў іх ды застыў на момант каля вады, напружыніўся, рыхтуючыся скочыць. I скочыў — высока ды моцна, за раз перамахнуўшы раку. Аднак беззаганна прызямліцца на другі бераг яму не давялося. Адзіны з усіх Торын застаўся на нагах і з цвярозай галавою. Ледзь пераправіўшыся, Торын адразу ж паклаў стралу ў лук ды нацяг струну — на выпадак, калі з'явіцца гаспадар чоўна. Зараз жа ягоны лук спрытна і дакладна выпусціў стралу ў пачвару. Алень пахіснуўся, дакрануўшыся да берага. Цемра паглынула яго, але было чуваць, як гук капытоў зрабіўся няроўны ды хутка сціх.

Не паспела кампанія павіншаваць Торына з добрым стрэлам, як жудасны Більбаў лямант выгнаў усе думкі пра вяндліну з іх галоваў: «Бамбур зваліўся! Бамбур тоне!» — галасіў той.

I сапраўды: Бамбур толькі адной нагой стаяў на зямлі, калі з цемры ўзнік алень і скочыў над ім. Бамбур пахіснуўся, адштурх-нуўшы човен, і пляснуўся спінай у чорную ваду. Рукамі ён намагаўся схапіццца за аслізлыя карані, якія выпіналіся з берага, але дарэмна. Човен жа, павольна круцячыся на плыні, хутка знік.

Калі падбеглі да берага, можна было бачыць толькі Бамбураў капялюш, які тырчэў з вады. Кінулі небараку вяроўку з крукам. Той ухапіўся рукою. Выцягнулі яго — мокрага, зразумела, ад галавы да ботаў. Аднак не гэта горшае. Калі вывалаклі гнома на бераг, той ужо спаў, так сціснуўшы рукой вяроўку, што яе не здолелі выдраць. I што потым ні рабілі, як ні спрабавалі да-будзіцца — нічога не дапамагло.

Так і сталі над ім, праклінаючы няўдачу ды Бамбураву нязграбнасць, ды немагчымасць вярнуцца на другі бераг, каб адшукаць аленя — і раптам пачулі далёкі гук рога недзе ў лесе і сабачы брэх. Тады змоўклі і паселі, прыслухоўваючыся. Здава-лася, непадалёк, на поўнач ад сцежкі, ішло вялікае паляванне, але ж пабачыць што-кольвек было немагчыма.

Доўгі час так і сядзелі, не адважваючыся паварушыцца. Бамбур спаў са шчаслівай усмешкай на твары, нібы яго ўжо і не краналі ўсе вандроўныя клопаты і турботы. Знянацку на сцежцы з'явіліся алені, матка з дзіцем, такія ж снежна белыя, як рагач — чорны. Іх постаці мігцелі ў цемры. Не паспеў Торын крыкнуць, як трое гномаў скочылі на ногі І спусцілі стрэлы са струнаў. Дарэмна. Алені павярнуліся і зніклі гэтак жа ціха, як і падышлі, а гномы толькі стралялі наўздагон у цемру.

— Стоп, стоп! — пракрычаў Торын, але спазніўся.

Узбуджаныя гномы скарысталі апошнія стрэлы, і цяпер лукі, якія даў Беарн, зрабіліся бескарыснымі.

Змрочная была на гэты раз начоўка. Невясёлая. I адчай яшчэ больш навальваўся на кампанію кожны наступны дзень. Зачараваную раку яны перайшлі, але ж за ёй сцежка ўсё гэтак жа вілася ды прадзіралася праз гушчар, і канца яму не было, аднолькаваму, змрочнаму. Калі б яны ведалі крыху больш пра лес ды больш звярнулі ўвагі на паляванне ды белых аленяў, якія з'явіліся на сцежцы, дык уцямілі б, што нарэшце наблізіліся да ўсходняга краю. Хутка і дайшлі б да яго, калі б не страцілі надзеі ды мужнасці, і ўбачылі б сонца зноў, бо лес рабіўся ўжо не такі шчыльны.

Аднак яны не ведалі ды цягнулі з сабою цяжкога Бамбура. Яго даводзілася валачыць па чарзе, падзяляючы груз між астатнімі. Цягнулі, як маглі, і калі б мяхі не зрабіліся такімі лёгкімі за апошні час, не вывалаклі б. Бамбур, які ўсміхаўся ў сне, наўрад ці замяняў сабой мяхі з ежай — хоць і цяжару ў іх засталося няшмат. Праз колькі дзён зусім нічога есці ды піць не засталося. I нічога прыдатнага для ежы ў лесе не было, толькі цвіль ды цьмяная трава з непрыемным пахам.

Прыблізна праз чатыры дні пасля зачараванай ракі дайшлі да месцаў, дзе раслі збольшага бярозы. Спачатку перамена ўзрадавала, бо і падлеска амаль не было, і цені не такія шчыльныя. Яны былі пранізаныя густым зялёным святлом, а часам было бачна трошкі наперад. Але святло толькі падкрэсліла бясюнцыя шэрагі стройных шэрых ствалоў, быццам калонаў у бязмежнай змрочнай залі. Адчувалася свежае паветра, нават гук ветру данёсся — толькі дадаў суму й горычы. Некалькі лісткоў зашапталіся, падаючы, і нагадалі, што недзе вонкі набліжаецца восень. Ногі шамацелі палым лісцем незлічоных восеняў, якія нанесла на сцежку ад тоўстага чырвонага дывану, што пакрыў лясную зямлю.

Бамбур спаў далей, і астатнія вельмі стаміліся. Час ад часу яны чулі далёкі смех і непакоіліся. Часам побач нехта спяваў. Смех чуўся звонкі ды чысты, не гоблінскі, спявалі цудоўныя, светлыя і вясёлыя галасы, але гучала гэта дзіўнавата і нават крыху вусцішна. Гномы супакоеныя не бьші, наадварот, паспяшаліся адтуль, як толькі сілаў хапала. А хапала не надта,

Яшчэ праз два дні шлях пайшоў пад гару, і хутка кампанія апынулася ў даліне, амаль цалкам парослай магутнымі дубамі.

— Ці ж гэты кляты лес ніколі не скончьвдца? — сказаў Торын. — Хто-небудзь, ускараскайцеся на дрэва ды паспрабуйце галаву падняць над столлю лістоты, зірніце навокал. Знайдзіце найвы-шэйшае дрэва з тых, што каля сцежкі.

Зразумела, «хто-небудзь» значыла Більба. Выбралі яго, таму што лазуну неабходна быць лёгкім, каб хоць якая карысць з яго была, каб мог дабрацца да самых высокіх ды тонкіх галінаў. Небарака спадар Торбінс у жыцці па дрэвах не лазіў, але ж яго падштурхнулі да ніжэйшых галінаў агромністага дуба, які рос якраз на сцежцы, і давялося хобіту намагацца што моцы. Ён прадзіраўся праз пераблытаныя галінкі, не раз атрымаў па носе, запэцкаўся зелянінаю ды сліззю ад старой кары на таўсцейшых суках, паслізнуўся, ды не раз, ледзь паспяваючы ўхапіцца, і нарэшце, пасля жудаснага месца, дзе, здаецца, увогуле галін не было, прадзёрся, намогся і далез да верху. Увесь час ён толькі і думаў, ці ёсць на дрэве павукі і як лезці назад — добра, калі не свабодным палётам.

Урэшце ён высунуў галаву па-над лісцевым дахам і адразу заўважыў павукоў. На шчасце, маленькіх, зусім звычайных, і палявалі яны, відавочна, не на хобітаў, а на матылькоў. Більбавы вочы ледзь не аслеплі ад святла. Гномы далёка ўнізе крычалі нешта, але хобіт не адказваў, толькі сціскаў далоні ды міргаў. Сонца ззяла неміласэрна, і шмат часу мінула, пакуль ён змог бачыць. А калі змог, то ўбачыў навокал бясконцае цёмна-зялёнае мора, якое калыхаў ды варушыў вецер, і сотні матылькоў паўсюль. Здаецца мне, былі гэта «ліловыя імператары», мятлушкі, якія звычайна жывуць у кронах дубоў, але ж ліхалескія «імператары» зусім не былі ліловыя, хутчэй, чорныя, глыбокага аксамітнага колеру без аніякіх пазнак на крылах.

Хобіт пазіраў на «чорных імператараў» доўгі час, з зада-вальненнем удыхаў свежы ветрык, адчуваў, як ён дакранаецца да твару, варушыць валасы. Нарэшце крыкі гномаў, якія ўжо тупацелі ад нецярплівасці, нагадалі яму пра справы. А справы былі не надта. Назірай не назірай — ва ўсе бакі адны дрэвы ды лісце да самага далягаяду. Хобітава сэрца, якое ўзнялося было з-за сонца і свежага ветру, зноў закацілася ў пяткі. I ежы зусім не засталося.

Па праўдзе, як я і казаў ужо, кампанія дабралася амаль да краю лесу, і калі б Більба ўзлез на іншае дрэва ў іншым месцы, то і ўбачыў бы край. Дый тут зразумеў бы, у чым справа, калі б меў крыху больш кемлівасці. Бо дрэва, хоць і высачэзнае само сабою, стаяла ў самым нізе шырокай даліны, так што з яго верхавіны дрэвы, здавалася, уздымаліся ва ўсе бакі, быццам краі вялізнай місы. Аднак Більба не зразумеў таго і палез уніз у надзвычайнай роспачы ды адчаі. Нарэшце, дабраўся: падрапаны, сапрэлы, запыханы, пачырванелы, зусім разгублены і аслеплы ў лясным змроку. Ад ягонага апавядання і астатнія сталіся такімі ж разгубленымі, як і сам хобіт.